طب سنتی در تعلیم و تربیت (۵ آخر)

برای مشاهده سایر جلسات به انتهای صفحه مراجعه بفرمایید

خلاصه کارگاه طب سنتی در تعلیم و تربیت
مدرس:آقای محتشم
کارگروه معلین راهنما (مدارس، صلحا، حلی ده و فرهنگ)
جلسه پنجم

بخش اول: حجامت و روش‌های درمانی مشابه

۱. اهمیت و تشخیص حجامت

• حجامت یک روش درمانی است و نه صرفاً پیشگیری.
• حجامت برای همه خوب نیست و باید بر اساس مزاج فرد تعیین شود؛ ممکن است برای برخی سالی یک بار و برای برخی ماهی یک بار مناسب باشد. تشخیص صحیح اولویت دارد. حجامت مرحله اول درمان نیست؛ ابتدا باید مشکل فرد (تغذیه، تحرک، انسداد عروق) تشخیص داده شود.
• افراد دارای غلبه خون زیاد (چشمان قرمز، صورت قرمز، حرارت زیاد، بی‌قراری) معمولاً نیاز به حجامت دارند. افراد بلغمی (تپل، خواب‌آلود، بی‌حال) ابتدا نیاز به توصیه‌های غذایی دارند.
• در افراد لاغر یا سردمزاج، اگر حجامت ضرورت داشته باشد، حتماً نباید ناشتا انجام شود و باید قبل آن (مثلاً با خوراک گوشتی مقوی) بدن تقویت شود.

۲. زمان‌بندی و نوع حجامت

• سن شروع: از ماهگی به بالا می‌توان حجامت را شروع کرد. پیرمردها باید کمتر حجامت شوند.
• فصول: بهترین زمان حجامت بهار است، سپس تابستان؛ در پاییز و به‌ویژه زمستان، باید بسیار کم و به ندرت انجام شود، زیرا با ورود به سردی، خون‌گیری باید کاهش یابد.
• ماه‌های قمری: بهترین زمان برای حجامت بین پانزدهم تا سی‌ام ماه قمری است.
• روزهای هفته: روزهای جمعه و چهارشنبه کراهت شدید برای حجامت دارند. روزهای پنجشنبه و سه‌شنبه خوب هستند.

۳. مناطق توصیه شده حجامت

• حجامت سر: اولین نقطه‌ای که توصیه اصلی شده است.
• حجامت عام: بین دو کتف (در پشت معده).
• حجامت نقره: پشت گردن.
  • افزایش حافظه: حجامت نقره تا سن سالگی باعث افزایش حافظه و خردمندی در کودک می‌شود.
  • کندی حافظه: پس از ؟ سالگی، حجامت نقره موجب کندی حافظه می‌شود، مگر در موارد درمانی خاص (مانند تنظیم عصبانیت و اضطراب در سنین بالا)

۴.  نکات مربوط به حجامت و فصد

• کیفیت انجام: حجامت باید توسط فرد مسلط انجام شود که به تشخیص مزاج و محل دقیق مسلط باشد.
• خون‌گیری: اگر فرد نیاز به خون‌گیری داشته باشد، خون‌گیری کم (مثلاً یک بار) باعث آسیب می‌شود؛ گاهی حجامت نیاز به صبر و زمان بیشتری دارد (مثلاً یک ساعت).
• تیغ زدن: تیغ زدن باید با دقت انجام شود و خراش باید سطحی باشد (در حد لایه ششم یا هفتم پوست) تا جای آن محو شود.
• حجامت سر: فرد هنگام حجامت سر باید درازکش باشد (نه نشسته)، و سر باید به سمتی باشد که خون تخلیه می‌شود.
• فصد (رگ‌زنی): روشی درمانی است که زمان انجام آن (برخلاف حجامت) از یکم تا پانزدهم ماه قمری است، زیرا در این بازه میزان خون در بدن کم است. فصد عموماً برای افراد بالای سال است.

۵. زالو درمانی

• تعریف: زالو به عنوان "جراح کوچک" شناخته می‌شود.
• عملکرد: زالو محل را تشخیص می‌دهد، ماده‌ای تزریق می‌کند که مانند آسپیرین عمل کرده و لخته‌ها را جذب می‌کند. پس از سیر شدن، خود به خود رها می‌شود.
• سن: زالو درمانی نیز مانند فصد، معمولاً برای سنین بالاست، مگر در موارد خاص و اضطراری (مثل خون‌مردگی شدید پس از شکستگی)
• نکته بهداشتی: زالو پس از پایان کار باید با نمک کشته شود تا آلودگی منتقل نشود.

بخش دوم: آداب آب و غذا و مراحل هضم (نزج/هضم اربعه)

۱.  آداب غذا خوردن

• غذا باید کاملاً جویده شود؛ دندان در معده وجود ندارد و نجویدن گوشت باعث فساد و فشار بر معده می‌شود.
• آرامش در غذا: باید با آرامش غذا خورد تا معده فرصت تولید اسید مناسب را داشته باشد.
• قاطی نخوردن: اختلاط غذاهای مختلف در یک وعده (مثل انواع گوشت‌ها یا انواع میوه‌ها) باعث اختلال در هضم و ترشح اسیدهای مختلف توسط بزاق و معده می‌شود.
• میوه: توصیه می‌شود تنها یک نوع میوه در یک وعده مصرف شود. خوردن چند میوه با هم (مانند سالاد میوه) از علل لرزش دست در بزرگسالی (مانند پارکینسون) ذکر شده است.
• ترکیب نامناسب: ماست خوردن در کنار غذا، اختلال در هضم ایجاد می‌کند. ترکیب میوه با شیر (مانند شیر موز) باعث فساد در معده می‌شود، هرچند شیر خرما و شیر موزِ تازه (که زیاد نمانده) کمتر مشکل‌زا هستند.
• زمان غذا: بر اساس فرمایش امیرالمؤمنین (ع)، غذا باید بر معده پاکیزه (معده‌ای که غذای قبلی در آن هضم شده باشد) خورده شود. همچنین، فرد باید قبل از سیر شدن کامل، دست از غذا بکشد.

۲. مراحل هضم (نزج) و تولید اخلاط

اخلاط (صفرا، سودا، دم، بلغم) محصول فرآیند پخت غذا (هضم) هستند، نه خود مزاج

نکته: تولید "مَنی" (سمن) حاصل پاکیزه‌ترین ماده بدن پس از هضم چهارم است.

بخش سوم: مزاج و اخلاط و علائم غلبه

مزاج، حالت تغییرپذیر بدن است؛ اخلاط، محصول غذا هستند. مزاج صفرا یا بلغمی اشتباه است؛ باید گفت فرد دارای غلبه خلط صفرا است.

بخش چهارم: توصیه‌های کلیدی متفرقه

۱. تدابیر جنسی و اعضای حیاتی

• بیزه‌ها (غدد جنسی): این اعضا باید آزاد باشند و به بدن نچسبند؛ پوشیدن شورت‌های تنگ و چسبان یکی از علل مهم اختلالات در نسل و تولید مثل است.
• شستشو: شستن بیزه‌ها با آب سرد (آب یخ) توصیه می‌شود؛ این کار باعث کاهش سریع حرارت جنسی و قوای جنسی موقت می‌شود.
• اعضای رئیسه: قلب، مغز (دماغ) و کبد هستند. مصرف زیاد ادویه برای قلب مضر است.

۲. خوراکی‌های مهم

• عسل: دارویی قوی است، نه یک غذای روزمره. مصرف زیاد آن شهوت جوانان را افزایش می‌دهد. در اردوهای زمستانی برای رفع ضعف مناسب است.
• سرکنگبین (سرکه + عسل): تعدیل‌کننده حرارت (گرمای عسل توسط سردی سرکه تعدیل می‌شود). برای تنظیم صفرا بسیار مفید است. سرکه انگور بهترین نوع سرکه است.
• انار: بسیار توصیه شده است؛ بهتر است در زمستان و در وعده صبح ناشتا (به صورت کامل) مصرف شود.
• گوشت‌ها: گوشت شتر (مخصوصاً کف پا) به دلیل ژلاتین بالا و خواصش برای غضروف، بسیار مفید است. گوشت گوسفند بهتر از گاو است.
• لبنیات: شیر و ماست گاو از شیر و ماست گوسفند برای هضم بهتر است.

۳. تربیت و سبک زندگی

• نحوه تربیت: در مواجهه با رفتارها و افعال نامناسب (مثل عصبانیت یا تنبلی)، باید زنجیره را از فعل به عقب (قوا، ارواح، اخلاط، مزاج، ارکان) پیگیری کرد. درصد از وضعیت فرد (مانند تنبلی) ممکن است جنبه "جبر" داشته باشد که قابل تغییر نیست.
• اثر ارواح: ارواح (اجسام لطیف) یک پله بالاتر از اخلاط و اعضا هستند و تحت تأثیر کیفیت غذا (پاک بودن و حلال بودن) قرار می‌گیرند.
• غذای ناسالم: باید کاملاً از غذاهای ناسالم و فست فودهای سریع (حتی چل کباب سریع آماده شده) دوری کرد و به دنبال غذای سالم بود. گوشت نباید زیاد تیکه تیکه یا کوبیده شود؛ گوشت درست و با کیفیت (استیک) که با دندان جویده شود، بهتر است.

فایل‌های ضمیمه:

جزوه اخلاط: CamScanner ۲۰۲۵-۱۱-۱۱ ۱۷.۰۴.pdf

فهرست همه جلسات این کارگاه:

جلسه اول طب سنتی در تعلیم و تربیت (۱)
جلسه دوم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۲)
جلسه سوم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۳)
جلسه چهارم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۴)
جلسه پنجم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۵)