طب سنتی در تعلیم و تربیت (۲)

برای مشاهده سایر جلسات به انتهای صفحه مراجعه بفرمایید

خلاصه کارگاه طب سنتی در تعلیم و تربیت
مدرس:آقای محتشم
کارگروه معلین راهنما (مدارس، صلحا، حلی ده و فرهنگ)
جلسه دوم

بخش اول: مبانی ارکان و مفهوم مزاج پایه

۱. ارکان (عناصر اصلی بدن)

• ارکان شامل آب، خاک، هوا و آتش هستند و شناخت آن‌ها به درک مزاج‌ها کمک می‌کند
• اولین اصل این است که ارکان هیچ ربطی به هم ندارند
• در طول عمر، بدن به سمت سردی حرکت می‌کند. چیزی که در بدن کم می‌شود، ارکان است، نه مزاج
• قاعده خلقت بر مبنای گرم و تر است. نطفه در گرما و حرارت شکل می‌گیرد
• سیر طبیعی بدن (از رطوبت به خشکی):
  • کودکی: بدن با رطوبت آغاز می‌شود. رطوبت و گرما در اوج خود هستند و باعث می‌شود کودک تا ۱۸ ساعت بخوابد
  • بلوغ و جوانی: رفته رفته خواب کمتر و جنب‌وجوش بیشتر می‌شود. تحلیل ارکان (از بین رفتن رطوبت اولیه) منجر به رسیدن به خشکی می‌شود.
  • پیری: رطوبت پیری می‌تواند باعث علاقه به خواب در افراد مسن شود
• تشکیل مزاج‌ها از ارکان:
  • گرما و رطوبت (هوا و آب)
  • سرد و خشک (خاک)
  • گرم و خشک (آتش)؛ آتش رطوبت را می‌گیرد و خشک می‌کند
  • سرد و تر (آب)

۲. مزاج جبلی (پایه)

• تعریف: مزاج پایه یا کودک، سالم‌ترین و پاک‌ترین مزاج هر انسان است. این مزاج تا پایان ۷ سالگی اهمیت دارد.
• تغییرات مزاج: مزاج جبلی ممکن است با گذشت زمان و عوامل مختلف تغییر کند و به مشکل بخورد .
• عوامل مؤثر بر مزاج جبلی (پایه):
  • ۱. محل تولد: مناطق متفاوت، مزاج‌های متفاوتی دارند
  • ۲. فرزند چندم بودن
  • ۳. جنسیت فرزندان قبلی: می‌تواند بر روحیه فرزند بعدی تأثیر بگذارد (مانند تمایلات زنانگی در پسران پس از چند خواهر)
  • ۴. نوع زایمان: زایمان طبیعی نشان‌دهنده کامل بودن و رسیدگی بچه است
  • ۵. شیر مادر: نخوردن شیر مادر می‌تواند مشکلات گوارشی ایجاد کند
  • ۶. بیماری‌های ارثی و سابقه بیماری خاص در کودکی
• تشخیص تغییرات مزاج (نکته کاربردی): مقایسه عکس‌های دانش‌آموزان از دوران کودکی تا نوجوانی (مثل عکس دبستان و سال دهم) تغییرات ناگهانی (مثل لاغر شدن سریع، رنگ پریدگی، یا تغییرات رفتاری شدید) نشان‌دهنده سقوط مزاجی و تحلیل سریع ارکان است.

بخش دوم: اعتدال و علائم کلی مزاج‌ها

۱. مفهوم اعتدال مزاج

• اعتدال، به معنای ثبات نیست: اعتدال به این معنی نیست که فرد همیشه گرم و تر بماند. بلکه باید بتواند در موقعیت‌های متفاوت، مزاج متغیر و متناسبی داشته باشد (مثلاً در خواب سرد باشد، و هنگام فعالیت گرم)
• ملاک تشخیص مزاج: مزاج در هر لحظه (حال) سنجیده می‌شود، نه حالت کلی
• گرم و تر به حالت اعتدال خیلی نزدیک است

۲. نشانه‌های کلی مزاج‌های هشت‌گانه

تشخیص مزاج‌ها از روی ۱۰ مورد اصلی (هیکل، اعضا و عروق، رنگ، افعال و کلام، تأثیرپذیری از کیفیات، ملمس، نبض، مو، دفعیات، خواب، حالات روانی) صورت می‌گیرد.

۳. نکات مهم در تشخیص علائم

• نبض: در افراد رطوبتی، نبض به سختی دیده می‌شود و گرفته می‌شود. در افراد خشک، نبض به سرعت گرفته می‌شود و پُری و پرش دارد. نبض قوی نشانه گرمای بالاست.
• دفعیات (فضولات): تندبویی و پررنگی دفعیات (مدفوع، ادرار، عرق) ناشی از گرمای زیاد است. دفعیات بی‌رنگ و بی‌بو در سرد و ترها (بلغمی) می‌تواند نشانه بیماری باشد
• حالت روانی:
  • خشکی: منجر به روحیات ثابت و حافظه قوی می‌شود. افراد خشک، تحلیل‌گر و پرکار هستند.
  • سرد و خشک (سوداوی): معمولاً خیال‌پرداز و متفکر عمیق هستند. انحرافات نیز معمولاً از این مزاج شروع می‌شود.
  • گرم و تر (دموی): شجاع، خونگرم و دارای تعادل روانی نسبی هستند.
  • سرد و تر (بلغمی): صبور و کم حافظه (مانند ماهی)

بخش سوم: تدابیر و نکات کلیدی تغذیه‌ای

۱. تدابیر تغذیه‌ای

• صبحانه (وعده اصلی): صبحانه باید یک غذای قوی باشد و از ناهار مهم‌تر است
  • غذاهای توصیه شده: حلیم، آش، آبگوشت و کله‌پاچه جزو غذاهای قوی برای صبحانه بوده‌اند
  • اجتناب‌ها: عدسی به تنهایی یا با قارچ برای صبحانه باعث کرختی و حال بد می‌شود
• جایگزین شیرینی: خرما جایگزین بسیار خوبی برای شکلات و قند مصنوعی است. خرما زودتر جذب بدن می‌شود و اثر مثبت آن تا ۲ تا ۳ ساعت ماندگار است (برخلاف قند صنعتی که زود خالی می‌شود)
• آب و خشکی:
  • در شرایط سالم: آب خوردن زیاد توصیه نمی‌شود
  • در شرایط فعلی: به دلیل آلودگی هوا و تغذیه‌های ناسالم (مثل روغن ناسالم یا فست‌فود)، باید آب زیاد مصرف شود تا بدن مواد زائد را دفع کند
  • میزان: در طول روز حداقل کمتر از ۶ لیوان آب نباید نوشید. (چای و مایعات دیگر در این ۶ لیوان محاسبه نمی‌شوند)
• شب:
  • ادویه: ادویه (بعد از مغرب) نباید مصرف شود، زیرا خشکی را بالا می‌آورد و خواب را می‌پراند یا باعث پریشانی و کلنجار در خواب می‌شود.
  • پیاده‌روی: پیاده‌روی (ولو یک قدم) بعد از شام توصیه می‌شود؛ زیرا رطوبت حاصل از غذای شب را می‌گیرد. (۴۵ دقیقه پیاده‌روی)
  • ترکیبات ناسازگار: سیب‌زمینی و تخم‌مرغ نباید با هم پخته شوند.
• تخلیه دفعیات: تخلیه به موقع دفعیات ضروری است و نباید جلوی آن گرفته شود (حبس کردن وضو و...

۲. نکات تربیتی و محیطی

• مدیریت انرژی: باید از مدیریت انرژی در برنامه‌ریزی تبعیت کرد؛ صرف کردن تمام قوا و انرژی بدن، آن را رو به زوال می‌برد.
• خواب در تاریکی: خواب باید در تاریکی محض باشد. شب‌خواب روشن در اتاق کودک باعث می‌شود کودک نتواند به خواب عمیق برود و مدام بیدار شود.
• ورزش شبانه: پیاده‌روی تنها ورزشی است که شب توصیه می‌شود. دانش‌آموزان رطوبتی (که سرعت پایینی دارند) می‌توانند بعد از شام کتاب درسی خود را با راه رفتن بخوانند
• مزاج و مسئولیت‌پذیری: شناخت مزاج‌ها در تقسیم مسئولیت‌ها کمک می‌کند؛ مثلاً فرد سرد و کُند ممکن است در انجام مسئولیت‌ها شما را پیر کند.

بخش چهارم: روش‌های ارزیابی مزاج (جهت تمرین)

استاد توصیه کرده‌اند که برای جلسه بعد، سوالات ارزیابی را به صورت مکتوب آماده کرده و برای تشخیص مزاج یک دانش‌آموز چالشی یا یک فرد خاص، استفاده شود. لمس انگشت سبابه (بند اول) و کف دست، معتدل‌ترین جاهای بدن برای تشخیص گرمی و سردی از طریق لمس هستند.

۱. رنگ چهره: تیرگی و کدر بودن، سفیدی مهتابی، زردی یا سرخی

۲. سردی و گرمی بدن: احساس گرمای شدید همراه تعریق (گرم و تر) یا همراه خشکی (گرم و خشک)، یا احساس سردی و تری (سرد و تر) و سردی و خشکی

۳. وضعیت زبان و دهان: سیاهی روی زبان (نشان سردی)، مرطوب بودن، خشکی و زرد بودن، سرخی زبان

۴. سرعت فعالیت‌ها: حرکات سریع بدون خستگی، نسبتاً سریع، آهسته، یا کندی بالا همراه بی‌حالی

۵. وضعیت خواب: خواب زیاد با سرحالی، خواب زیاد با خستگی، خواب کم با سرحالی، بی‌خوابی با کابوس و آشفتگی ذهنی

۶. مزه بزاق: شیرینی، ترشی، تلخی یا بی‌مزه بودن

فایل‌های ضمیمه:

کاربرگ‌ها و جزوات استاد: CamScanner ۲۰۲۵-۱۰-۲۰ ۰۶.۳۷.pdf

تکلیف مطالعه: طب سنتی جلسه دوم.pdf

فرم ثبت اطلاعات: digiform.ir/w6c6c351b

فرم مشاهده اطلاعات ثبت شده در فرم: https://web.digiform.ir/tok/30711809fe36b6793a7f9abe51d91efc

فرم تشخیص مزاج (ساخته شده مطابق جزوه): deepseek_html_20251021_fdfbd9 (1).html

فهرست همه جلسات این کارگاه:

جلسه اول طب سنتی در تعلیم و تربیت (۱)
جلسه دوم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۲)
جلسه سوم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۳)
جلسه چهارم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۴)
جلسه پنجم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۵)