برای مشاهده سایر جلسات به انتهای صفحه مراجعه بفرمایید
خلاصه کارگاه طب سنتی در تعلیم و تربیت
مدرس:آقای محتشم
کارگروه معلین راهنما (مدارس، صلحا، حلی ده و فرهنگ)
جلسه سوم
بخش اول: مروری بر مبانی مزاج و اهمیت پیشگیری
۱. ادامه مباحث مزاجشناسی
- بحث مزاج همچنان ادامه دارد و قرار است با چارچوبی خاص دنبال شود.
- تأکید میشود که تسلط بر مبانی مزاج برای شناخت دانشآموزان و جلوگیری از خستگی و اشتباهات ذهنی، بسیار حیاتی است.
- تشخیص مزاج دشوار است زیرا عوامل مختلفی بر غلبههای مزاجی تأثیر میگذارند، مانند فصل یا ساعت روز.
- باید به مزاج پایه (مزاج مفرد یا مرکب) فرد توجه کرد؛ زیرا این مزاج قالب (گرم یا سرد) به آسانی تغییر نمیکند، هرچند ممکن است تغییرات حداقلی رخ دهد.
۲. توصیههای عمومی و فصلی برای حفظ سلامتی
- بهویژه در ایام پاییز و تا اسفند، پوشیدن لباس گرم و مراقبت از خود تأکید میشود.
- سردی هوا باعث تحلیل بردن بدن و ایجاد ضعف میشود و ممکن است بیماریها در بهمن یا اسفند بروز کنند.
- حتماً شبها پنجرهها بسته شود و کوران هوا وجود نداشته باشد.
۳. جایگاه طب ایرانی در برابر طب مدرن
- برخی اساتید طب مدرن برخورد منطقی و عاقلانه با طب سنتی دارند و برخی دیگر کلاً آن را رد میکنند.
- برخی معتقدند که طب سنتی باید در حد تشخیص باقی بماند و نباید درمان را بر عهده بگیرد.
- کسانی که به صورت تخصصی در این حوزه مطالعه میکنند، قاعده طب بوعلی (مزاج) را قبول دارند.
- وقتی بحث پیشگیری مطرح میشود، طب سنتی بسیار مهم است.
- مزاجشناسی صرفاً برای تنظیم سبک زندگی، مانند کمتر خوردن یک غذا و بیشتر خوردن غذای دیگر است و دارو تجویز نمیکند.
۴. استفاده صحیح از دمنوشها
- استفاده از دمنوشها بهعنوان یک روال عادی، اصلاً صحیح نیست.
- دمنوشها باید در مواقع ضرورت استفاده شوند.
- مثال: برای رفع خستگی شدید یا تضمین خواب خوب میتوان از گلگاوزبان یا بهارنارنج استفاده کرد.
- استفاده مرتب از دمنوشها (یا قهوه) اثر دارویی آنها را کم میکند و تبدیل به غذا میشود.
بخش دوم: اصول ششگانه حفظ سلامتی و اهمیت غذا
۱. معرفی اصول ششگانه سلامتی
- اصول ششگانه سلامتی، که بهعنوان پیشگیری از بیماریها عمل میکنند، پس از بحث مزاج وارد میشوند.
- شش اصل حفظ سلامتی عبارتند از:
- غذا و آب
- هوا و آب و هوا
- خواب و بیداری
- حالات روحی
- ورزش و بیتحرکی
- ورودی و خروجیها دفع سموم و ...
- هرم درمان بر اساس طب سنتی (رازی): ۱. درمان با غذا. ۲. درمان با داروی ساده (مفرد). ۳. درمان با داروی مرکب. ۴. روشهای مداخلهای (مانند فصد، حجامت، ماساژ)
- اهمیت ماساژ: ماساژ در طب بوعلی بسیار خاص است و نباید در مورد اثرات آن شک کرد (حتی در حد زنده شدن فرد مرده).
۲. نقش غذا و آب (مطابق اصل اول)
- غذا دوای شماست: نقل قولی از بقراط: "غذای تو دوای توست و دوای تو غذای توست".
- غذا صرفاً یک انرژی یا مزاج نیست، بلکه بر روحیات و اخلاقیات نیز اثر میگذارد (مانند شاد یا ناراحت کردن فرد).
- اهمیت پاکیزگی غذا و آشپز: در گذشته به جزئیات مانند وضو گرفتن نانوا قبل از پخت نان، یا دوری از جنابت در پخت غذا، اهمیت داده میشد.
- روایت در مورد نگاه به غذا: توصیه شده است که از مغازهها، میوهها و گوشتهایی که جلوی چشم و ویترین هستند و نگاههای حسرت به آن خورده است، خرید نشود؛ بهتر است از داخل سبد برداشته شود.
- آداب خاص پخت غذا: در ایام عادت ماهانه، خانمها توصیه شده است که با وضو غذا بپزند.
۳. بهترین غذاها در طب سنتی
- نان: نان تهیهشده از گندم خوب و کامل (که سبوس آن جدا نشده) توصیه میشود.
- آرد دولتی و آرد خصوصی کیفیت متفاوتی دارند.
- نان لواش (پستترین آرد) و نان سنگک (در گذشته) کیفیت متفاوتی دارند.
- نان جو: نان بسیار خوبی است به شرطی که خالص باشد؛ اما گران است و مصرف آن به مزاج فرد بستگی دارد. برای برخی باعث سردی میشود.
- گوشت: گوشت گوسفند بره جوان توصیه شده است. باید از قصاب معتبر تهیه شود.
۴. تغذیه و اخلاقیات (نکات متفرقه غذایی)
- خرما و مویز هستهدار: جزو شیرینیهای ملایم هستند. مویز هستهدار برای حافظه توصیه شده است (21 عدد صبح ناشتا برای 7 روز).
- میوه خشک: رطوبتگیری میوه باعث بالا رفتن خواص آن میشود؛ میوه خشک از میوه تازه بهتر است.
- توت خشک، برگه زردآلو و آلوچه (به دلیل واکسینهکردن معده و کمک به رشد) توصیه میشوند.
- روغن: روغن زیتون برای آبپز و روغن کنجد برای سرخکردنیها توصیه میشود (البته روغن زیتون برای سرخ کردن هم ایرادی ندارد).
- ادویهجات: نمک، زردچوبه و در صورت تمایل زعفران توصیه میشود.
- هشدار درباره زعفران: مصرف زعفران در شب، خصوصاً برای بچهها، توصیه نمیشود زیرا باعث بیخوابی میشود.
- به: باعث قوت قلب و زیبایی کودک میشود.
- بالنگ (ترنج): بالنگ یا مربای بالنگ بهشدت حسادت را از بین میبرد.
- گوجه خام: مصرف گوجه خام (بهویژه صبح) فاجعهآمیز است؛ زیرا اسید زیادی در معده تولید میکند. گوجه فرنگی پخته بهتر است، اما در کل مصرف آن توصیه نمیشود (برخی معتقدند گوجه باعث ترسو شدن میشود).
- گوشت خوک (ژلاتین خوکی): مصرف این ژلاتین (که در پاستیلهای باز، آدامسها و برخی کپسولها وجود دارد) از عواملی است که غیریت را از بین میبرد.
۵. رابطه گروه خونی و رژیم غذایی (تغذیه فردی)
- گروه خونی A: گروه خونی سبزیجات است (معمولاً بدغذا هستند).
- گروه خونی B و AB: علاقه زیادی به گوشت دارند.
- اثر کمبود گوشت: اگر افراد دارای گروه خونی B و AB گوشت کمی مصرف کنند، زودتر عصبی میشوند. این یک موضوع مهم در ارتباط مزاج و تغذیه است.
بخش سوم: ورودی و خروجیها (نفس، تعریق و دفع)
۱. باز نگه داشتن راههای تنفسی (بینی)
- باز بودن بینی، بهویژه در زمستان، حیاتی است.
- کیپ شدن بینی باعث بیماری و بیحوصلگی میشود.
- تمرین بینی: هر صبح، یک سمت بینی را بگیرید و ۱۰ بار از سمت دیگر، نفس عمیق بکشید (ورود و خروج هوا).
- استفاده از آب نمک برای غرغره یا شستوشوی بینی توصیه میشود.
- دفع خلط: باید به بچهها آموزش داد که خلط و ترشحات بینی را قورت ندهند؛ زیرا اینها باید از بدن خارج شوند. قورت دادن خلط باعث بازگشت آن به معده میشود.
۲. دفع سموم از طریق تعریق
- تعریق (عرق کردن) یکی از راههای دفع سموم و اخلاط از بدن است.
- نباید جلوی تعریق را گرفت.
- استفاده از اسپریها یا مواد ضد تعریق که منافذ پوست را میبندند، مضر است.
- اسپریها باید فقط روی لباس استفاده شوند، نه روی بدن.
۳. روشهای تنفسی برای آرامش و تمرکز
- حبس نفس: آرامش ذهنی و بهبود جریان خون، بیشتر ناشی از حبس نفس است، نه صرفاً نفس عمیق.
- تنفس سر جلسه آزمون (نشسته):
- ۳ تا ۷ مرتبه نفس بکشید، ۱۰ تا ۱۵ ثانیه نفس را نگه دارید و سپس خارج کنید.
- این کار میتواند استرس آزمون را کاهش دهد.
- هشدار: این تمرین برای افراد با مزاج خیلی گرم (پرخون) باید با احتیاط انجام شود تا دچار خوندماغ نشوند.
- تمرین تنفسی به حالت سجده (پیشرفته):
- این تمرین ذهن را ریست کرده و جریان اکسیژن به مغز را افزایش میدهد.
- مرحله اول و دوم (تخلیه): نفس را با دهان کامل خالی کرده و سر را به زمین نزدیک کنید (پیشانی به زمین). سپس آرام از طریق بینی نفس عمیق بکشید و بالا بیایید. این حرکت دو بار تکرار شود.
- مرحله سوم (حبس): نفس را پر کرده و بالا بیایید. سپس با ریه پر از هوا به حالت سجده بروید (بدون تخلیه) و برای ۷، ۱۰ و ۱۲ ثانیه نگه دارید.
- پس از ۷ (یا ۱۰، ۱۲) ثانیه، هنگام بلند شدن، نفس را خیلی آرام خالی کنید.
- این تمرین را در اوایل نباید بیش از یک بار در روز انجام داد.
بخش چهارم: آداب غذا خوردن و سلامتی
۱. آداب مهم هنگام غذا خوردن
- پرهیز از دارو درمانی: تا حد امکان باید بیماران با غذا معالجه شوند، و تا زمانی که داروی ساده کفایت میکند، نباید داروی مرکب تجویز کرد.
- زمان خوردن: غذا باید در حالت شکم خالی و با معده پاکیزه خورده شود (یعنی غذای قبلی هضم شده باشد). غذا خوردن روی غذای هضمنشده، باعث فساد غذا میشود (مانند خوردن هندوانه روی غذای سنگین).
- جویدن غذا: غذا باید خوب جویده شود (حتی اگر فرد دندان ندارد، باید غذا میکس شود). نجویدن غذا باعث مشکلات گوارشی میشود.
- هسته انار (به همراه پرزهای سفید دور دانه) را باید جوید تا خواص آن به بدن برسد.
- هستههای هندوانه نیز باید جویده و خورده شوند، زیرا سردی هندوانه را تعدیل میکنند.
- میزان خوردن: باید قبل از سیر شدن کامل دست از غذا خوردن کشید. غذا خوردن آهسته باعث سیری طبیعی میشود.
۲. عادات غذایی مضر
- تنفس بعد از غذا: باید از سکون بعد از غذا (بهویژه شام) اجتناب کرد و حرکت داشت، ولو به یک قدم.
- نحوه نشستن: غذا باید در حالت نشسته روی زمین خورده شود؛ ایستاده غذا خوردن (مانند ساندویچ) مضر است.
- تنوع غذایی: پرهیز از تنوع زیاد در یک وعده (مانند دو یا سه نوع خورش با هم) توصیه میشود.
- خوردن سالاد و ماست با غذا: این کار جزو عادات بد غذایی است و مانع هضم میشود. ماست خود یک "خورش" (غذای کامل) است. سالاد (مثل شیرازی) بهتر است اول غذا یا جدا خورده شود.
۳. مصرف آب
- آب باید فقط در هنگام تشنگی مصرف شود.
- زمانهای ممنوعیت مصرف آب:
- در حین غذا.
- بلافاصله بعد از غذا (باید یک ربع تا یک ساعت فاصله باشد).
- بلافاصله بعد از ورزش، رابطه جنسی و حمام.
- بعد از خوردن میوههایی مانند هندوانه، خربزه، انگور و انار.
- آب سرد یا یخ: نوشیدن آب یخ یا نوشیدنی سرد بلافاصله بعد از غذا باعث چسبیدن چربیها به دیواره عروق و آسیب به کبد و کلیه میشود. همچنین سیستم دفاعی بدن را کم میکند.
- توصیه میشود آب خنک در کوزه گلی (بدون لعاب و رنگ) نگهداری و مصرف شود.
۴. تدابیر بعد از جنابت (برای دانشآموزان)
- جنابت (تخلیه جنسی) باعث سردی و رطوبت زیاد و ضعف شدید در بدن میشود. خودارضایی قطعا سرد و تر است.
- توصیه به دانشآموزان: اگر صبح به جنابت رسیدند:
- وضو بگیرند (به دلیل کراهت).
- ۲ تا ۳ عدد خرما یا عسل بخورند.
- سپس برای غسل اقدام کنند (زیرا استحمام در حالت ضعف، ضعف را مضاعف میکند).
- صبحانه کامل بخورند (مثل تخممرغ آبپز، آب شیره) و سپس به مدرسه بیایند.
۵. بهداشت دهان و دندان
- مسواک زدن بلافاصله بعد از غذا توصیه نمیشود (به دلیل اسید تولیدشده برای هضم غذا که به دندان آسیب میزند).
- بهترین زمان مسواک زدن شبها (بعد از یک ساعت و نیم پس از شام) و قبل از صبحانه است.
- شبها مسواک، نخ دندان و غرغره با آب نمک توصیه میشود.
- میتوان از خمیردندانهای طبیعی (فاقد فلوراید) یا نمک و عسل خانگی استفاده کرد.
بخش پنجم: تشخیص مزاج از ظاهر و اخلاقیات
۱. ویژگیهای اخلاقی مزاجها
- مزاج گرمی و رطوبت ویژگیهای اخلاقی
- صفراوی (گرم و خشک)گرم و خشکفعال، خوشبین، تحریکپذیر، پرخاشگر، بیقرار، حساس، تیز
- دموی (گرم و تر)گرم و تراجتماعی، صمیمی، پرحرف، حاضر جواب، بیخیال، سرزنده، رهبر
- سوداوی (سرد و خشک)سرد و خشکجدی، محتاط، بدبین، منظم (غلبه صفرا و سودا باعث پرخاشگری میشود)
- بلغمی (سرد و تر)سرد و ترآرام، بیتفاوت، کند، کمحرف، منفعل.
۲. اهمیت اعتدال مزاج
- مزاج ایدهآل، مزاج معتدل است.
- انسان باید در موقعیتهای مختلف بتواند ویژگیهای سایر مزاجها را در خود ایجاد کند (مثلاً در موقعیت لازم محتاط و جدی باشد)
- افراط در یک مزاج (مثلاً اعتماد بیش از حد در گرممزاجها) میتواند آسیبزا باشد.
۳. تشخیص از ظاهر
- صورت:
- صورت گرد و استخوانی کم: نشاندهنده رطوبت زیاد (دموی) است.
- صورت کشیده: نشاندهنده خشکی (صفرای و سوداوی) است.
- صورت مربعی: نشاندهنده مزاج معتدلتر است.
- لبها:
- لبهای برجسته و بزرگ: نشاندهنده مزاج گرم.
- لبهای نازک و جمعشده: نشاندهنده مزاج سرد و خشک (سوداوی) است.
- بینی:
- بینیهای استخوانی و کشیده (نوکتیز/عقابی): نشاندهنده خشکی (صفراوی) و تیزی افراد است.
- بینیهای تپلتر و گوشتیتر: نشاندهنده رطوبت بیشتر است.
۴. مزاج در مشاوره ازدواج
- نمیتوان بهصورت مطلق حکم کرد که کدام مزاجها با هم سازگارند.
- دو فرد با یک مزاج (مانند دو صفرایی) نیز ممکن است دچار چالشهای زیاد شوند.
- رطوبت در خانواده، آرامش به همراه دارد؛ توصیه میشود مرد تا حدی رطوبت داشته باشد (نه آنقدر زیاد که باعث بیخیالی شود).
- در مشاوره باید عوامل دیگر مانند میزان گذشت و روحیات فردی سنجیده شود.
فهرست همه جلسات این کارگاه:
جلسه اول طب سنتی در تعلیم و تربیت (۱)
جلسه دوم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۲)
جلسه سوم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۳)
جلسه چهارم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۴)
جلسه پنجم طب سنتی در تعلیم و تربیت (۵)
دیدگاه خود را بنویسید